موسسه ژئوفیزیک
موسسه ژئوفیزیک
ژئوفیزیک به مفهوم عام شامل فیزیک زمین، جو و اقیانوس‌ها است. علم ژئوفیزیک، بررسی پارامترهای مختلف فیزیکی کرة زمین است. پیدایش این علم به کشف ژیلبرت در نیمه دوم سده شانزدهم میلادی مبنی بر این که زمین همانند یک مغناطیس بزرگ عمل می‌کند و نیز به نظریه گرانش نیوتن در نیمه دوم سده هفدهم میلادی برمیگردد. امروزه این علم با بهرهگیری از دیگر علوم پایه، دانشی است با کاربردهای فراوان و به شاخههای متعددی تقسیم می‌شود. وظیفه اصلی علم ژئوفیزیک، مطالعه فرایندهای فیزیکی است که در سیاره زمین و منظومه شمسی رخ می‌دهد. شناخت پدیدههای مرتبط با تحول زمین جامد، جو و اقیانوس‌ها برای تامین نیازهای اساسی زندگی انسان ضروری است. به طور مثال میتوان به نیاز روزافزون به کشف منابع جدید انرژی، اکتشاف کانیها و ذخایر آب‌های زیرزمینی، پیش‌بینی رویدادهای طبیعی مانند زلزله، آتشفشان، سیل و خشکسالی و همچنین یافتن راه‌های چگونگی کاهش اثر ویرانگر این پدیدهها اشاره کرد. بر اساس این نیاز و ضرورت توسعه علم ژئوفیزیک، اتحادیه بینالمللی شورای تحقیقات IURC)) و اتحادیه بینالمللی علومIUS) ) از ژوئیه 1957 تا دسامبر 1958 را سال ژئوفیزیک نامید و از تمامی ملل مختلف درخواست همکاری جهانی برای توسعه و پیشبرد این علم نمود. در راستای تحقق این هدف، مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در سال 1957 میلادی مطابق با 1336 هجری شمسی، به همت والای مرحوم استاد دکتر حسین کشی افشار پایه گذاری شد.
مؤسسه ژئوفیزیک در بدو تاسیس با سه بخش زلزله‌شناسی، ژئومغناطیس و گرانی‌سنجی آغاز به فعالیت نمود و به تدریج در زمینه‌های آموزشی، پژوهشی و کاربردی علم ژئوفیزیک گسترش یافت. در مهر ماه 1349 کمیسیون منتخب هیات امنای دانشگاه تهران، دو گروه آموزشی فیزیک زمین و فیزیک فضا را تصویب و ابلاغ نمود.
تا سال 1396 (قبل از ایجاد گروه آموزشی زلزله‌شناسی)، گروه آموزشی فیزیک زمین آموزش دانشجویان در مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد ناپیوسته در 5 گرایش زلزله‌شناسی، لرزه‌شناسی، مغناطیس‌سنجی، ژئوالکتریک و گرانی‌سنجی و دکتری در 4 گرایش زلزله‌شناسی، لرزه‌شناسی، الکترومغناطیس و گرانی‌سنجی را بر عهده داشت. دانشجویان این گرایشها با ویژگیها و ساختار کره زمین آشنا شده و از آنها در اکتشاف ذخایر زیرزمینی، زلزلهخیزی مناطق مختلف کشور و بررسیهای مربوط به طرح‌های مهندسی ژئوفیزیک استفاده میکنند. پنج بخش تحقیقاتی ژئوالکتریک، لرزه‌شناسی، زلزله‌شناسی، گرانی‌سنجی و مغناطیس‌سنجی و آزمایشگاه‌های مختلف با این گروه همکاری نزدیک دارند.
گروه آموزشی فیزیک فضا، از سال 1354 رشته تحصیلی هواشناسی و از سال 1393 رشته تحصیلی اقیانوس شناسی فیزیکی (فیزیک دریا) را در مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته دائر کرده است و از سال تحصیلی 1383 نیز در مقطع دکتری هواشناسی دانشجو می‌پذیرد. دانشجویان این رشته با زمینه‌های مختلف هواشناسی از قبیل سامانه‌های جوی در مقیاس‌های گوناگون (بزرگ، میان و خرد مقیاس) پیش‌بینی عددی وضع هوا، آبشناسی، اقلیمشناسی، تشکیل ابر و بارش، طوفان‌های شدید همراه با بارشهای رگباری و لایه مرزی آشنا شده و میتوانند از آنها در امور محیط زیست، کشاورزی، عمرانی، صنعتی، آب، حمل و نقل و دیگر زمینه‌های مرتبط استفاده کنند. چهار بخش تحقیقاتی ازن و آلودگی هوا، فیزیک خورشیدی و نجوم، هواشناسی و یونسفر با این گروه همکاری نزدیک دارند.
طبق مصوبه هیات وزیران در تیر 1379 مسئولیت استخراج و تنظیم تقویم رسمی کشور به عهده مؤسسه ژئوفیزیک واگذار شد که مؤسسه ژئوفیزیک این امر را توسط شورایی در مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک انجام می‌دهد.
موسسه ژئوفیزیک از ابتدای تاسیس به صورت داوطلبانه تعیین محل و اطلاع‌رسانی زمین لرزه‌ها در کشور را انجام می‌داد تا اینکه طبق مصوبه هیات وزیران در آذر 1382 مسئولیت اطلاع‌رسانی سریع و شبانهروزی زلزلههای کشور به مؤسسه ژئوفیزیک واگذار شد که این امر توسط مرکز لرزهنگاری کشوری مؤسسه ژئوفیزیک در حال انجام است. مرکز لرزهنگاری کشوری در سال 1398، دارای 130 ایستگاه لرزهنگاری فعال از انواع مختلف، بسیار باند پهن، باند پهن و کوتاه دوره در قالب 26 شبکه و پایگاه لرزهنگاری در سراسر کشور است.
بر اساس مصوبه وزرای عضو ستاد پیشگیری و مدیریت بحران در حوادث طبیعی و غیر مترقبه کشور در تیر ماه 1384 مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، مسئول مدیریت اطلاعات لرزه‌ای کشور گردید. به همین منظور و بر اساس بندهای ج، د، ه ماده 1 این مصوبه مرکز مطالعات پیش‌نشانگرهای زلزله در مؤسسه ژئوفیزیک تأسیس شد
رشته‌ها و گروه‌های آموزشی
• گروه آموزشی فیزیک فضا از سال 1393 در مقطع کارشناسی ارشد اقیانوس‌شناسی فیزیکی (با توجه به سنخیت تنگاتنگ این رشته با رشته هواشناسی) نیز اقدام به پذیرش دانشجو نموده است. همینطور گروه در شرف اخذ مجوز دایر کردن رشته اقیانوس‌شناسی فیزیکی در مقطع دکتری در مؤسسه ژئوفیزیک میباشد. درضمن آزمایشگاه دینامیک شاره‌های ژئوفیزیکی به منظور تحقیق و آموزش مباحث اقیانوس‌شناسی فیزیکی فعالیت دارد. درضمن، گروه مجوز برگزاری دوره اقیانوس‌شناسی فیزیکی در مقطع کارشناسی ارشد در پردیس کیش را از سال 1399 اخذ نموده است.
• مطالعات اقیانوس‌شناسی فیزیکی شامل جریان‌ها و گردش‌های عمومی اقیانوس، امواج و کشند، جریان‌ها به همراه فرایندهای ساحلی، برهم کنش جو اقیانوس، پخش آلودگی‌ها و شکوفایی جلبک‌های دریایی، امواج درونی در اقیانوس و … میباشد. این مطالعات در شناخت بهتر اقیانوس‌ها جهت مسایلی همچون حمل و نقل دریایی، شیلات، اکتشافات زیردریایی، ساخت سکوهای نفتی در محیط‌های دریایی، مخابرات زیردریایی… و مسایل اقلیمی نقش مؤثری می‌تواند ایفا کند.
• چهار بخش تحقیقاتی ازن و آلودگی هوا، فیزیک خورشیدی و نجوم، هواشناسی و یونسفر با این گروه همکاری نزدیک دارند.
• اهم آزمایشگاه‌ها وتجهیزات مربوطه عبارت از ایستگاه هواشناسی همدیدی، ایستگاه هواشناسی خود‌کار، آزمایشگاه دینامیک شاره‌های ژئوفیزیکی، آزمایشگاه ابزار هواشناسی، آزمایشگاه خرد فیزیک ابر و بارش، برج هواشناسی خرد مقیاس و دستگاه سودار (برای مطالعه ساختار لایه مرزی جو) می‌باشند.
• تعداد اعضای هیات علمی گروه آموزشی فیزیک فضا در سال تحصیلی 99-98 شامل پانزده نفر میباشد که از دو نفر استاد، چهار نفر دانشیار، نه نفر استادیار تشکیل شده است.
بخش‌های تحقیقاتی ژئوالکتریک، لرزه‌شناسی، گرانی‌سنجی و مغناطیس‌سنجی و همچنین آزمایشگاه‌های مغناطیس‌‌سنگ، پالئو‌مغناطیس، آزمایشگاه مقاطع نازک سنگ و آزمایشگاه فیزیک سنگ با این گروه همکاری دارند.
تعداد اعضای هیات علمی گروه آموزشی فیزیک زمین در سال تحصیلی 99 – 98 شامل پانزده نفر میباشد که از شش نفر استاد، دو نفر دانشیار و هفت نفر استادیار تشکیل شده است.
• دو بخش تحقیقاتی زلزله‌شناسی و سن‌یابی با این گروه همکاری نزدیک دارند.
• تعداد اعضای هیات علمی گروه زلزله‌شناسی در سال تحصیلی 99-98 تعداد دوازده نفر میباشد که از دو نفر استاد، سه نفر دانشیار و هفت نفر استادیار تشکیل شده است.
بخش‌های پژوهشی و آزمایشگاه
